ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

 

ΓΕΝΙΚΑ

 

   Είναι γεγονός πως τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο αριθμός υπογόνιμων ζευγαριών με αποτέλεσμα, όλο και περισσότερα νεαρά ζευγάρια να καταφεύγουν στο γιατρό, είτε προς διερεύνηση της ανικανότητας τεκνοποίησης, είτε για εναλλακτικές μεθόδους γονιμοποίησης. Ένα ζευγάρι χαρακτηρίζεται ως υπογόνιμο (και είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείται αυτός ο όρος εις βάρους του παλαιοτέρου ακόμψου της «στειρότητας», όταν μετά από ένα έτος συχνών σεξουαλικών επαφών χωρίς χρήση αντισύλληψης, αδυνατεί να φτάσει στην κύηση.

   Και ενώ από το σύνολο των ζευγαριών που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν το 25% δεν επιτυγχάνουν κύηση σε ένα έτος, τελικά το 5% δε θα τα καταφέρει. Επίσης, 15% των ζευγαριών αυτών θα αναζητήσουν ιατρική βοήθεια και φυσικά το βασικό ερώτημα είναι ποιος έχει το πρόβλημα. Και ενώ ως πριν λίγα χρόνια η ευθύνη αποδιδόταν στη γυναίκα, φαίνεται πως τελικά το ποσοστό είναι το ίδιο,40% σε κάθε φύλο, ενώ σε ποσοστό 20% φταίνε και οι δύο. Αν εξαιρέσουμε τους κοινωνικούς παράγοντες (πχ επαγγελματική αποκατάσταση περισσοτέρων γυναικών άρα και προσπάθεια τεκνοποίησης σε μεγαλύτερη ηλικία), από παγκόσμιες μελέτες προκύπτει εξασθένιση του σπέρματος ετησίως σε ποσοστό 1,5%! Ειδικά σε περιοχές με περιβαλλοντική επιβάρυνση (βιομηχανικές, με αυξημένη χρήση γεωργικών φαρμάκων, κλπ), το ποσοστό υπογονίμων ανδρών αυξάνεται κατά πολύ.

 

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ-ΜΕΤΑΦΟΡΑ

 

   Θα ήταν ενδιαφέρον και χρήσιμο να περιγραφεί ποια είναι η οδός του σπέρματος. Τα σπερματοζωάρια παράγονται στους όρχεις, τους οποίους η φύση προνόησε να τοποθετήσει σε «σακούλι» (το όσχεο) εκτός του σώματος, ώστε να μη βρίσκονται σε υψηλή θερμοκρασία και βλάπτονται. Μέσω κάποιων σωληναρίων, που το σύνολο τους ονομάζεται επιδιδυμίδα, μεταφέρονται (και κατά τη μεταφορά αυτή ωριμάζουν), σε ένα μεγαλυτέρας διαμέτρου σωλήνα, το σπερματικό πόρο, και φτάνουν στις σπερματοδόχες κύστεις, όπου και αποθηκεύονται. Όταν γίνει εκσπερμάτιση οι σπερματοδόχες κύστεις συσπώνται και ωθούν τα σπερματοζωάρια προς την ουρήθρα όπου περνώντας μέσα από τον προστάτη, αναμιγνύονται με τις εκκρίσεις του (δηλαδή το προστατικό υγρό) και έτσι παίρνει την τελική μορφή που βλέπουμε. Οι διάφορες φάσεις της δημιουργίας έχουν κάθε μια το ρόλο της (πχ το προστατικό υγρό περιέχει απαραίτητα στοιχεία για τη ρευστοποίηση και τη μεταφορά του) και έτσι πιθανό κόλλημα σε μια από αυτές τις φάσεις (μαζί με την προαπαιτούμενη καλή στυτική και σεξουαλική λειτουργία), μπορεί να προκαλέσει προβλήματα γονιμότητας.

 

ΑΙΤΙΑ

 

Σύμφωνα με τα παραπάνω, πιθανές καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν διαταραχές γονιμότητας, αφορούν όργανα που συμμετέχουν στη σπερματογέννεση ή κάποιο στάδιό της. Καταστάσεις όπου η υπογονιμότητα οφείλεται ορχική ανεπάρκεια είναι:

1)      η κρυψορχία: Στην περίπτωση αυτή, ο όρχις βρίσκεται στην κοιλιά (και όχι χαμηλότερα στο όσχεο) και εκεί η υψηλή θερμοκρασία καταστρέφει τα σπερματοζωάρια. 

2)      Οι ορχίτιδες: (κυρίως ιογενείς) είναι φλεγμονές με συχνότερη αυτή εκ παρωτίτιδος (γι αυτό και συχνά ακούμε να λέγεται πως τα αγόρια πρέπει να «περάσουν» την παρωτίτιδα -μαγουλάδες- σε μικρή ηλικία).

3)      Η συστροφή του όρχεως: μια επείγουσα κατάσταση που αν δεν αντιμετωπιστεί τις πρώτες ώρες, προκαλεί νέκρωση του όρχι.

4)      Χημειοθεραπείες-ακτινοθεραπείες, που προκαλούν παροδικές διαταραχές στη σπερματογένεση.

5)      Χρωμοσωμικές ανωμαλίες, οι οποίες προκαλούν ορχική ανεπάρκεια, είναι μη αντιμετωπίσιμες,αλλά ευτυχώς σπάνιες.

6)      Κιρσοκηλη (για περισσότερα βλέπε παθήσεις όρχεων-κιρσοκήλη)

Μια άλλη κατηγορία υπογονιμότητας, αλλά οφείλεται όχι στη μη παραγωγή, αλλά σε διαταραχές της μεταφοράς του σπέρματος, κυρίως λόγω απόφραξης κάποιου από τα σωληνάρια που προαναφέρθηκαν, είναι:

1) Λοιμώξεις της γεννητικής οδού και των επικουρικών αδένων (ορχίτιδες, επιδιδυμίτιδες, προστατίτιδες) και είναι κυρίως σεξουαλικής αιτιολογίας.

2)      Μετά από επεμβάσεις στη βουβωνική περιοχή ή το όσχεο (βουβωνοκήλη, κιρσοκήλη, υδροκήλη, κά).

3)      Συγγενείς ανωμαλίες (εκ γενετής ανατομικά προβλήματα των οργάνων).

 

Επίσης για την υπογονιμότητα μπορεί να ευθύνονται ενδοκρινικές διαταραχές. Οι περισσότερες είναι σπάνιες και άγνωστες στο ευρύ κοινό. Από τις πιο συχνές, αίτιο μπορεί να αποτελέσει ο νεανικός σακχαρώδης διαβήτης και ο υπερθυρεοειδισμός.

Ακόμα, υπάρχουν και ανοσολογικά αίτια, μη ευρέως γνωστά,που όμως αποτελούν σύμφωνα με τα νεότερα δεδομένα, το 10-20% της ανεξήγητης υπογονιμότητας.Στην περίπτωση αυτή,ο ίδιος ο οργανισμός, παράγει αντισώματα (καταστρέφει δηλαδή), εναντίον διαφόρων κυττάρων που συμμετέχουν στη σπερματογέννεση, ακόμα και εναντίον των σπερματοζωαρίων (αντισπερματικά αντισώματα).

Μια άλλη κατηγορία εξίσου σημαντική (ποσοστό 4%), είναι οι σεξουαλικές διαταραχές, οπότε στην περίπτωση αυτή μια μη ολοκληρωμένη σεξουαλική πράξη δε φέρνει το επιθυμητό αποτέλεσμα, δηλαδή τη γονιμοποίηση. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η στυτική δυσλειτουργία, διαταραχές εκσπερμάτισης, ανατομικές δυσμορφίες (όπως πχ υποσπαδίας),συχνότητα, συγχρονισμός, κ.ά.

Επίσης, περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να ευθύνονται. Εδώ υπάγονται και κάποιες καταχρήσεις. Έτσι, η λήψη φαρμάκων, η κατάχρηση αλκοόλ, το κάπνισμα, η τακτική έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες, (σάουνα, συνθήκες εργασίας, κ.ά.), τοξικοί εξωτερικοί παράγοντες (φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα, πλαστικά, κάδμιο, μόλυβδος, ακτινοβολία, κ.ά.). Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε το άγχος, το στρες και ψυχολογικούς παράγοντες της καθημερινότητας. Τελευταία ερευνάται και η επίδραση της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας από διάφορες συσκευές (κινητά, Bluetooth, φούρνοι μικροκυμάτων, κ.ά.), οι οποίες δυστυχώς έρχονται σε επαφή με το σώμα μας για πολλές ώρες καθημερινά. Από πρόσφατη μελέτη, προέκυψε μείωση στις παραμέτρους του σπέρματος ως και 33% λόγω του κινητού τηλεφώνου.

Τέλος, οι περιπτώσεις υπογονιμότητας όπου παρά τον πλήρη έλεγχο δεν προέκυψε κάποιος αιτιολογικός παράγοντας, ονομάζονται ιδιοπαθείς (ιδιοπαθής ανεπάρκεια σπερματικού επιθηλίου-ΙΑΣΕ) και το ποσοστό τους ανέρχεται σε 25% περίπου.

 

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ

 

 Η επίσκεψη στον ουρολόγο-ανδρολόγο, είναι σημαντική ώστε να γίνει σωστά η διερεύνηση τυχούσης υπογονιμότητας. Μια πρώτη επαφή γίνεται με ένα καλό ιστορικό το οποίο πρέπει να παρθεί σε κλίμα αμοιβαίας καλής διάθεσης, ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης και θα αφορά κυρίως τη σεξουαλική ζωή του ζεύγους, τις προσωπικές συνήθειες και το περιβάλλον του άνδρα, καθώς και το ατομικό αναμνηστικό του.

Ακολουθεί η κλινική εξέταση, κατά την οποίαν ελέγχονται τυχόν ανωμαλιές στα έξω γεννητικά όργανα, η ύπαρξη πιθανής κιρσοκηλης, υδροκήλης ,βουβωνοκήλης, φλεγμονής καθώς και η κατάσταση των δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου (τριχοφυία, δέρμα, κατανομή λίπους, κλπ).

Κατόπιν, συνιστάται ο παρακλινικός έλεγχος με βασικότερο το σπερμοδιάγραμμα, όπου και γίνεται εξέταση του σπέρματος στο κατάλληλο εργαστήριο.

Κατά περίπτωση και με βάση το ιστορικό, την κλινική εξέταση και τα αποτελέσματα του σπερμοδιαγράμματος, γινονται και άλλες εξετάσεις όπως υπερηχογράφημα, ουροροομέτρηση, ορμονολογικός έλεγχος ή ακ΄μα και βιοψία όρχεως σε πλήρη αζωοσπερμία (όπου και πιθανό να ληφθούν τυχόν υπάρχοντα σπερματοζωάρια για τη χρήση αργότερα σε εξωσωματική γονιμοποιήση).

 

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

 

 Οι θεραπευτικοί χειρισμοί κατευθύνονται ανάλογα με το υποκείμενο αίτιο και είναι εξατομικευμένοι, πχ κατάλληλη θεραπεία σε φλεγμονή, χειρουργική επέμβαση σε κιρσοκήλη, κλπ.

 

ΤΕΛΙΚΑ

 

Τα παραπάνω αποτελούν μια περίληψη των αιτιών και της θεραπείας της ανδρικής υπογονιμότητας. Βασική παράμετρος είναι η καλά συνεργασία μεταξύ ζεύγους και ιατρού. Τέλος συνιστάται η αποφυγή (ως πρόληψη) των βλαπτικών παραγόντων για το σπέρμα (μείωση επαφής με ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, κάπνισμα, αλκοόλ, επαφή με τοξικές ουσίες, κλπ).

 

ΚΑΙ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ…

 

Το σπέρμα ως ζωντανός οργανισμός και ως υγρό του σώματος, είναι πλούσιο σε βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Αλλαγή στην ποσότητα των παραπάνω, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα διαταραχές στην κινητικότητα και τη ζωτικότητα των σπερματοζωαρίων. Υπάρχουν κάποια θρεπτικά συστατικά που σχετίζονται με την ανδρική υπογονιμότητα.

Έτσι, καταστροφή σπερματοζωαρίων επιφέρουν οι ελεύθερες ρίζες. Σημαντικό αντιοξειδωτικό (που προστατεύει από τις ρίζες αυτές) είναι το λυκοπένιο. Βρίσκεται σε μεγάλη ποσότητα στις σάλτσες τομάτας και στις φρέσκες τομάτες. Ακόμη, οι βιταμίνες C και Ε βελτιώνουν την ποιότητα του σπέρματος και περιέχονται σε μεγάλες ποσότητες στα εσπεριδοειδή, τα ωμά λαχανικά, τα έλαια, τα λιπαρά ψάρια και τους ξηρούς καρπούς. Επίσης το σελήνιο ένα αντιοξειδωτικό που επηρεάζει την παραγωγή τεστοστερόνης, περιέχεται σε ψάρια, δημητριακά ολικής αλέσεως και τους ξηρούς καρπούς. Τέλος ο ψευδάργυρος και το φυλλικό οξύ που παίζουν ρόλο στη σύνθεση του RNA και του DNA, βρίσκονται ο μεν στα οστρακοειδή και το  ψαχνό κρέας, το δε στα δημητριακά και φυλλώδη λαχανικά.

Διατροφικοί παράγοντες που μειώνουν ποιότητα του σπέρματος είναι α) η παχυσαρκία (όπου το αυξημένο λίπος δεσμεύει την ελεύθερη τεστοστερονη). β) Η διατροφή πλούσια σε φυτοοιστρογόνα. Ένα απ’ αυτά είναι οι ισοφλαβόνες, που περιέχονται στη σόγια και στα φαγητά που αυτή χρησιμοποιείται (όπως αυτά των fast-food) και για την οποία έχει αποδειχθεί ο ρόλος της στην υπογονιμότητα και ειδικά όταν χορηγείται σε μικρότερες ηλικίες όπου το αναπαραγωγικό σύστημα αναπτύσσεται. γ) Βαρέα μέταλλα όπως ο υδράργυρος και οι φαινόλες που περιέχονται σε ψάρια από μολυσμένα νερά και σε μεγάλα ψάρια. Αποφεύγουμε λοιπόν το φαγκρί, τον ξιφία και τον τόνο. δ) η κατανάλωση καπνού και μαριχουάνας που μειώνουν σχεδόν όλες τις παραμέτρους του σπέρματος, καθώς και το αλκοόλ που μειώνει την έκκριση τεστοστερόνης.