ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ

 

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ Ο ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ;

 

Ο προστάτης είναι ένας αδένας του ουροποιογεννητικού συστήματος του ανδρός, που έχει  σχήμα και μέγεθος κάστανου και βρίσκεται στο αρχικό τμήμα της ουρήθρας, του σωλήνα δηλαδή μέσω του οποίου αποβάλλονται τα ούρα από την ουροδόχο κύστη, με τέτοιον τρόπο ώστε να την περιβάλλει. Ο κυριότερος ρόλος του είναι να «προστατεύει» τα σπερματοζωάρια που παράγονται στους όρχεις, μέσω του γαλακτώδους υγρού που εκκρίνει και με το οποίο αναμιγνύονται. Οι κυριότερες παθήσεις του προστάτη είναι τρεις: 1) η καλοήθης υπερπλασία (ή κοινώς προστάτης), 2) οι φλεγμονές (προστατίτιδες) και 3) ο καρκίνος του προστάτη.

 

ΠΟΣΟ ΣΥΧΝΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ;

 

Πρόκειται για συχνή μορφή καρκίνου, καθώς είναι η συχνότερη σε άνδρες μετά τη μέση ηλικία, ενώ αποτελεί και τη δεύτερη σε συχνότητα αιτία θανάτου από καρκίνο στους άνδρες. Σε νεκροτομικές μελέτες η επίπτωσή του σε άνδρες ηλικίας 80 ετών ήταν 80%!  ενώ  σε ηλικίες 70 και 60 ετών ήταν 20 και 10% αντίστοιχα. Αυτό σημαίνει ότι περίπου 8 στους 10 άνδρες ηλικίας 80 ετών έχουν έστω και μικροσκοπικές εστίες καρκίνου προστάτη! Ωστόσο, λόγω της αργής εξέλιξής του, ο κίνδυνος να πεθάνει κανείς από αυτόν είναι 3%. Είναι δηλαδή μια μορφή καρκίνου η οποία εξελίσσεται βραδέως και συνήθως οι ασθενείς δεν πεθαίνουν εξ αιτίας του. Αυτό βέβαια δε συμβαίνει αν ο καρκίνος  διαγνωσθεί σε μικρότερη ηλικία πχ κάτω των 60, όπου η εξέλιξη είναι ταχύτερη και η πρόγνωση δυσμενέστερη.

 

ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ;

 

Αν και τα ακριβή αίτια της νόσου δεν είναι γνωστά, κάποιοι παράγοντες κινδύνου έχουν γίνει αποδεκτοί:

1) Γεωγραφική κατανομή: κάποιες χώρες (πχ Σκανδιναβικές) έχουν ψηλότερο ποσοστό καρκίνου, όπως επίσης και κάποιες φυλές (μαύροι> λευκοί> κίτρινοι). Η Ελλάδα βρίσκεται στη μέση του παγκόσμιου πίνακα, είναι όμως πρώτη ανάμεσα στις χώρες της Μεσογείου.

2) Οικογενειακό ιστορικό: λόγω του ότι υπάρχει κληρονομική προδιάθεση, άτομα με συγγενή α’ βαθμού που εμφάνισε καρκίνο προστάτη (ΚΠ), έχουν 2,5 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα.

3) Διατροφή: δίαιτα πλούσια σε ζωικά λίπη και κόκκινο κρέας και πτωχή σε φυτικές ίνες, ευνοεί την ανάπτυξη ΚΠ.

4) Παχυσαρκία: αν και οι γνώμες διίστανται όσον αφορά το ποσοστό επικινδυνότητας, είναι σίγουρο πως υπάρχει μεγαλύτερη θνητότητα σε παχύσαρκους ασθενείς με ΚΠ.

5) Επάγγελμα και κοινωνικοοικονομική τάξη: αναφέρεται αύξηση σε εργάτες εργοστασίων πυρηνικών, ελαστικών, χημικών, καθώς και στους ιατρούς, ενώ μείωση παρατηρείται σε χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα.

6) Ορμόνες: χορήγηση ανδρογόνων (όπως πχ τεστοστερόνης σε αθλητές) σε νεότερη ηλικία, ενοχοποιείται ως προδιαθεσικός παράγοντας του ΚΠ.

7) Σεξουαλικές συνήθειες και αφροδίσια νοσήματα: γρήγορη έναρξη σεξουαλικής ζωής, συχνή εναλλαγή ερωτικών συντρόφων, φλεγμονές από αφροδίσια νοσήματα, φαίνεται πως ευνοούν τον ΚΠ.

8) Έκθεση στον ήλιο: η οποία φαίνεται να προστατεύει από τον ΚΠ μέσω της βιταμίνης D που παράγεται.

 

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ;

 

Η νόσος μπορεί να παραμείνει ασυμπτωματική για πολλά χρόνια, που σημαίνει ότι αν ο ασθενής δεν υποβληθεί εγκαίρως στον προληπτικό έλεγχο, δε θα διαγνωσθεί ο ΚΠ. Αλλά ακόμα και αν τα συμπτώματα εμφανιστούν, αυτά δεν είναι ειδικά για τη νόσο, καθώς παρουσιάζονται τόσο στην καλοήθη υπερπλασία, όσο και στις φλεγμονές: συχνουρία, δυσκολία στην ούρηση, νυκτουρία, μείωση της ροής των ούρων ή/και διακοπτόμενη ούρηση, πόνος ή/και καύσος στην ούρηση ή την εκσπερμάτιση, αίμα στα ούρα ή το σπέρμα, κ.ά. Τέλος σε προχωρημένα στάδια του ΚΠ όπου υπάρχουν μεταστάσεις στα οστά, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου ο ασθενής οδηγείται στο γιατρό λόγω πόνου στη μέση ή τη λεκάνη.

 

ΠΟΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΒΟΗΘΟΥΝ ΣΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ;

 

Ο τακτικός (ετήσιος) προληπτικός έλεγχος περιλαμβάνει τρεις εξετάσεις: 1)το υπερηχογράφημα, 2)τη μέτρηση του PSA στο αίμα και 3) τη δακτυλική εξέταση από το ορθό.

Το υπερηχογράφημα είναι εύκολη και ανώδυνη εξέταση όπου μας δίνει πληροφορίες κυρίως για το μέγεθος του προστάτη (και μια καλή γενική εικόνα του ουροποιητικού συστήματος), ενώ πιθανό να φαίνονται και εστίες ύποπτες για καρκίνο, ειδικότερα με το διορθικό υπερηχογράφημα (δηλαδή με ειδική κεφαλή υπερήχου από το ορθό).

Το PSA (ειδικό προστατικό αντιγόνο) είναι μια πρωτεΐνη που παράγεται από τον προστάτη και κυκλοφορεί στο αίμα και βοηθά τόσο στη διάγνωση του ΚΠ, όσο και στην παρακολούθηση των ασθενών με ΚΠ. Οι φυσιολογικές τιμές του είναι 0-4 ng/ml, χωρίς όμως να αποτελούν απόλυτη ένδειξη: υπάρχουν ασθενείς με ΚΠ που κατά τη στιγμή της διάγνωσης είχαν φυσιολογικό PSA, αλλά και ασθενείς με υψηλό PSA που δεν είχαν ΚΠ. Σίγουρα όμως, αν κάποιος παρουσιάσει  υψηλό PSA, έχει σαφώς αυξημένες πιθανότητες να έχει ΚΠ, οπότε και πρέπει να υποβληθεί σε περαιτέρω έλεγχο.

Η δακτυλική εξέταση από το ορθό είναι ίσως η πιο σημαντική εξέταση για τη διάγνωση του ΚΠ, καθώς ο ιατρός έχει μια άμεση και αντικειμενική εικόνα του προστάτη, είναι όμως και αυτή που αποτρέπει τους περισσότερους άνδρες να επισκεφθούν τον ουρολόγο. Η εξέταση αυτή διαρκεί λίγα δευτερόλεπτα και δίνει πληροφορίες για το μέγεθος και την υφή του (πχ σκληρία δηλώνει υποψία ΚΠ, ενώ πιθανό οίδημα ή ευαισθησία δηλώνει φλεγμονή).

Τέλος, αν μετά από την εκτέλεση των τριών παραπάνω εξετάσεων τεθεί υποψία ΚΠ, ανάλογα με την κρίση του ιατρού, γίνεται βιοψία του προστάτη, κατά την οποία λαμβάνουμε διαμέσου του ορθού και με τη βοήθεια του υπερήχου και μιας ειδικής βελόνης, τεμαχίδια προστάτη που αποστέλλονται προς παθολογοανατομική εξέταση. Ακόμα όμως και αν αυτή είναι αρνητική για ΚΠ, κανείς δεν πρέπει να ησυχάζει, καθώς αν συνεχίζουν να υπάρχουν ενδείξεις, ίσως η βιοψία χρειαστεί να επαναληφθεί.

 

ΠΟΙΑ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΠ;

 

Το είδος της θεραπείας του ΚΠ εξαρτάται από το στάδιο στο οποίο διαγνώσθηκε και πολλές φορές το βαθμό κακοήθειας που βρέθηκε στη βιοψία. Οι εναλλακτικές θεραπείες είναι η χειρουργική αντιμετώπιση (ριζική προστατεκτομή) σε πρωιμότερα στάδια που μπορεί να φέρει ως και πλήρη ίαση από τη νόσο, η εξωτερική ακτινοβολία (εναλλακτικά της χειρουργικής θεραπείας), καθώς επίσης και η βραχυθεραπεία (εμφύτευση ραδιενεργών σποριδίων στον όγκο). Ακόμα και όταν υπάρχουν μεταστάσεις (οπότε δε μιλάμε για πλήρη απομάκρυνση του όγκου), υπάρχουν θεραπείες που έχουν σα σκοπό την καταστολή του καρκίνου και την παράταση του χρόνου ζωής, όπως και τη βελτίωση της ποιότητάς της. Τέτοια είναι η ορμονοθεραπεία, αλλά και άλλες νέες που συνεχώς προκύπτουν.

Όσον αφορά την πρόγνωση, όπως αναφέρθηκε και στην αρχή, εξαρτάται κυρίως από την ηλικία εμφάνισης, αλλά και το χρόνο (πόσο γρήγορα δηλαδή) της διάγνωσης. Κάποια παραδείγματα γνωστών ασθενών δείχνουν πόσο διαφορετική εξέλιξη μπορεί να έχει ο ΚΠ, ανάλογα με τις παραπάνω δύο παραμέτρους. Ο ηθοποιός Lawrence Olivier, έζησε 20 χρόνια μετά την έγκαιρη διάγνωση ΚΠ και πέθανε στα 80, ο Francois Mitterand έζησε 12 χρόνια με μεταστάσεις αφού και εκεί διαγνώσθηκε γρήγορα και ακολουθήθηκε η κατάλληλη θεραπεία. Αντίθετα οι  Frank Zappa και Telly Savalas που προσβλήθηκαν σε νέα ηλικία (52) και καθυστέρησε η διάγνωση, πέθαναν σε ένα χρόνο.

 

ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΠ;

 

Γενικά η καλύτερη πρόγνωση είναι ο τακτικός έλεγχος του προστάτη, ο οποίος πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο μετά τα 50 (εκτός αν υπάρχει ιστορικό ΚΠ στην οικογένεια, οπότε πρέπει να ξεκινήσει στα 45) και περιλαμβάνει τις τρεις βασικές εξετάσεις που προαναφέρθηκαν (υπερηχογράφημα, PSA, δακτυλική εξέταση).

Όσον αφορά τους υπόλοιπους παράγοντες, αυτός που σχετικά μπορεί να θεωρηθεί ως πρόληψη η βελτίωσή του, είναι η διατροφή. Γενικά, αποφυγή του δυτικού τρόπου διατροφής, δηλαδή μείωση κατανάλωσης λίπους και αύξηση κατανάλωσης λαχανικών και δημητριακών, φαίνεται πως έχει θετική επίδραση- όπως άλλωστε και για πολλές άλλες νόσους- σε συνδυασμό με τη σωματική άσκηση, την αποφυγή καπνού και αλκοόλ, τη βελτίωση συνθηκών εργασίας, κλπ. Ειδικά για τη διατροφή φαίνεται πως δύο ουσίες έχουν σημαντικές ενδείξεις προστασίας: το σελήνιο και το λυκοπένιο. Η πρώτη ανευρίσκεται σε σιτηρά, πουλερικά, ψάρια και γαλακτοκομικά, ενώ η δεύτερη υπάρχει κυρίως στην τομάτα και τα προϊόντα επεξεργασίας της. Μάλιστα, οι σάλτσες τομάτας φαίνεται πως παίζουν ευνοϊκό ρόλο και στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη.

 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

 

Ο καρκίνος του προστάτη είναι μία νόσος με αυξανόμενη επίπτωση στον ανδρικό πληθυσμό τα τελευταία χρόνια, τόσο λόγω της γενικής γήρανσης του πληθυσμού, όσο και τη βελτίωση των μεθόδων διάγνωσης. Αν και αποτελεί τη δεύτερη κατά συχνότητα αιτία θανάτου από καρκίνο στους άνδρες, είναι μια νόσος που μπορεί να εξελιχθεί βραδέως ή και να θεραπευθεί πλήρως αν διαγνωσθεί έγκαιρα. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει σαφής αιτιολογικός παράγοντας (όπως πχ είναι το κάπνισμα στον καρκίνο του πνεύμονα), η καλύτερη πρόληψη είναι ο τακτικός έλεγχος, ο οποίος είναι απλός, γρήγορος και ανώδυνος.