ΝΕΦΡΟΛΙΘΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΩΛΙΚΟΣ ΝΕΦΡΟΥ

 

Η λιθίαση του ουροποιητικού συστήματος είναι αναμφισβήτητα μια πάθηση που ταλαιπωρεί το ανθρώπινο είδος, πιθανώς και από την αρχή της ύπαρξής του, καθώς έχουν βρεθεί λίθοι νεφρών ακόμα και σε μούμιες της Αιγύπτου του 4800πΧ. Πρόκειται για πρόβλημα που σε προηγμένες χώρες αφορά ακόμα και το 15% του πληθυσμού. Η πάθηση έχει και εποχιακή κατανομή, καθώς τα μεγαλύτερα ποσοστά (και συνεπώς έξαρση και των κωλικών) παρατηρούνται την άνοιξη και το φθινόπωρο. Ένας επιπλέον παράγοντας που επηρεάζει την αύξηση αυτή είναι και η διατροφή που συνηθίζουμε τις γιορτινές ημέρες του Πάσχα (και ειδικά αν έχει προηγηθεί νηστεία).

ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ;

Αυτοί αφορούν τόσο τον οργανισμό (ενδογενείς), όσο και εξωτερικούς (εξωγενείς). Στους πρώτους ανήκουν η κληρονομικότητα, το φύλο (συχνότερη στους άνδρες), την ηλικία (πιο συχνή γύρω απ την ηλικία των 35). Στους εξωγενείς ανήκουν η φυλή, το κλίμα, η εποχή, η διατροφή, το επάγγελμα, η κοινωνική τάξη. Έτσι, τους θερινούς μήνες όπου η αποβολή υγρών είναι μεγαλύτερη (συνεπώς αποβάλλονται πιο συμπυκνωμένα ούρα), η έκθεση στον ήλιο μεγαλύτερη (οπότε αυξάνεται η παραγωγή βιταμίνης D και η αποβολή ασβεστίου από τα ούρα), δικαιολογείται η εν λόγω αύξηση. Η διατροφή που περιέχει πολλά ζωικά λίπη και πρωτεϊνες και μειωμένη πρόσληψη ύδατος και φυτικών ινών, προδιαθέτει σε λιθίαση.

ΠΩΣ ΣΧΗΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΛΙΘΟΙ;

Το κυριότερο συστατικό των περισσοτέρων λίθων είναι το ασβέστιο, μαζί με άλλες οργανικές και ανόργανες ουσίες. Ο μηχανισμός μπορεί εύκολα να περιγραφεί, αν αναλογιστούμε πως διαλύεται μια στερεά ουσία (πχ αλάτι) σε ένα ποτήρι νερό. Αν προσθέσουμε περισσότερη απ’ όσο μπορεί να διαλυθεί, θα σχηματιστεί ίζημα στον πάτο του ποτηριού, εκτός αν προσθέσουμε επιπλέον νερό. Αδρά, κάπως έτσι σχηματίζονται και οι νεφρικοί λίθοι, με τη διαφορά ότι στην όλη διαδικασία συμμετέχουν και άλλοι μηχανισμοί (ουσίες που διευκολύνουν ή αναστέλλουν τη διαδικασία, η θερμοκρασία, ανατομικές παραλλαγές ή ανωμαλίες που δυσκολεύουν τη διέλευση των ούρων, κλπ). Έτσι, αν σχηματιστεί ο πυρήνας του λίθου  με τον παραπάνω μηχανισμό, το μέγεθός του αυξάνεται με την περεταίρω εναπόθεση στρωμάτων ουσίας, αλλά μπορεί και να συμβεί συνένωση δύο ή περισσοτέρων μικρότερων λίθων ή αλάτων. Η παραπάνω περιγραφή είναι απλή και συνοπτική. Η διαδικασία είναι πολύ πιο πολύπλοκη.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΛΙΘΙΑΣΙΚΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ;

Το κυριότερο σύμπτωμα είναι ο πόνος, ο κωλικός δηλαδή, ο χαρακτήρας του οποίου εξαρτάται από τη θέση του νεφρού ή του ουρητήρα που έχει ενσφηνωθεί ο λίθος και είναι αποτέλεσμα της διάτασης της κάψας (περιβλήματος) του νεφρού από τα ούρα τα οποία δεν παροχετεύονται . Γενικά λίθος στο ανώτερο τμήμα του ουρητήρα ή στο νεφρό, εκδηλώνεται με οξύ πόνο στην οσφυική χώρα, που πολλές φορές επεκτείνεται κατά μήκος του ουρητήρα (δηλαδή στην πλάγια κοιλιακή χώρα). Όσο χαμηλότερα βρίσκεται ο λίθος, τόσο και πιο κοντά στην ουροδόχο κύστη εκδηλώνεται ο πόνος, ενώ συνήθως αντανακλά και στα έξω γεννητικά όργανα. Σε συγκεκριμένη θέση προκαλεί και μια ανεκπλήρωτη επιθυμία προς ούρηση, ενώ λόγω της κοινής νεύρωσης με το στομάχι προκαλείται έμετος ή τάση προς έμετο. Τα παραπάνω μπορεί να συνοδεύονται από εφιδρώσεις, ταχυκαρδία, ταχύπνοια, δεκατική πυρετική κίνηση, διάρροια ή εντερική στάση. Ο ασθενής δε μπορεί να βρει θέση ανακούφισης και κινείται συνεχώς (και εδώ υπάρχει ο σαφής διαχωρισμός από το μυοσκελετικό πόνο που υφίεται με την κατάκλιση ή την κατάλληλη θέση).  Τέλος είναι δυνατό να παρατηρηθεί μακροσκοπική αιματουρία (ως αποτέλεσμα τραυματισμού του βλεννογόνου του νεφρού ή του ουρητήρα από το λίθο), καθώς η μικροσκοπική είναι σχεδόν πάντα παρούσα (αιματουρία που ανιχνεύεται δηλαδή μόνο με γενική εξέταση ούρων).

ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ;

Μετά από ένα λεπτομερές ιστορικό, προχωρούμε στην κλινική εξέταση, αλλά και τον παρακλινικό έλεγχο (γενική ούρων, υπερηχογράφημα, απλή ακτινογραφία και σε κάποιες περιπτώσεις πυελογραφία ή αξονική τομογραφία).

Η θέση, το μέγεθος αλλά και η πιθανολογούμενη σύσταση του λίθου, ο βαθμός της απόφραξης που προκαλείται αλλά και η διάρκεια της, θα κρίνουν τον τρόπο αντιμετώπισης. Είναι δυνατό σε μικρούς λίθους που δεν προκαλούν απόφραξη (μερική ή πλήρη), να περιμένουμε ώστε να αποβληθούν αυτόματα. Αντίθετα σε μεγάλους λίθους που η πιθανότητα αυτόματης αποβολής είναι μικρή, επιχειρούμε την αφαίρεσή τους, είτε με εξωσωματική λιθοθρυψία, είτε ενδοσκοπικά. Και πάλι τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά του λίθου θα κρίνουν τον τρόπο αντιμετώπισης. Σε μερικές περιπτώσεις, η απόφραξη λαμβάνεται από κοινού με τον ασθενή.

Η αντιμετώπιση των κωλικών γίνεται με αντιφλεγμονώδη (εκτός αν υπάρχει αντένδειξη), τα οποία καλό είναι να λαμβάνονται ανεξαρτήτως πόνου για το πρώτο χρονικό διάστημα. Εκτός από την αναλγητική τους δράση, βοηθούν και με άλλους τρόπους το συνολικό πρόβλημα. Αντίθετα, τα σπασμολυτικά (τύπου Buscopan), αν και έχουν καλό αποτέλεσμα στην αναλγησία, εντούτοις καταργούν τις προσπάθειες του οργανισμού να αποβάλλει το λίθο και καλό είναι να αποφεύγονται. Σε περιπτώσεις που ο πόνος δεν ανταποκρίνεται στα κοινά αναλγητικά, είναι δυνατό να χορηγηθούν  ισχυρότερα (κατηγορίας ναρκωτικών) ή να τοποθετηθεί ειδικό σωληνάκι μέσω κυστεοσκόπησης, το οποίο θα παρακάμπτει το λίθο και θα παροχετεύει τα ούρα.

Σε περίπτωση μη απόδειξης ύπαρξης λίθου, πιθανολογείται η παρουσία κρυστάλλων (άμμου) που είναι δυνατό να προκαλέσει ανάλογα συμπτώματα. Ωστόσο πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να μη «βαπτίζουμε» αβίαστα κάθε οσφυικό ή κοιλιακό πόνο ως κωλικό του νεφρού, γιατί μπορεί να υποκρύπτεται σοβαρότερο νόσημα από άλλο όργανο της κοιλιάς.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΛΙΘΙΑΣΙΚΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ Ή ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΑΝ ΚΩΛΙΚΟ ΤΟΥ ΝΕΦΡΟΥ

Γενικά συνιστάται η άφθονη λήψη νερού, στις περιόδους που ο πόνος έχει υφεθεί. Αντίθετα κατανάλωση νερού κατά τη διάρκεια του κωλικού, ουσιαστικά επιδεινώνει τα συμπτώματα, επιβαρύνοντας και άλλο τον ήδη διατεταμένο νεφρό. Εκτός από τα αναλγητικά που προαναφέρθηκαν, ζεστά επιθέματα στην κοιλιακή χώρα μπορεί να βοηθήσουν. Στην περίπτωση επίμονων εμετών, θα πρέπει τα αναλγητικά να χορηγούνται είτε με ένεση, είτε με τη μορφή υπόθετου. Για λίθους που έχουν φύγει από το νεφρό και βρίσκονται στον ουρητήρα η αύξηση της κίνησης, μπορεί να βοηθήσει την αποβολή τους. Στην τελευταία περίπτωση μπορεί να βοηθήσουν και κάποια ειδικά φάρμακα. Σημαντικό είναι αν ο ασθενής παρουσιάσει πυρετό να ενημερώσει αμέσως το  γιατρό του, καθώς επιπλεγμένη από το λίθο ουρολοίμωξη μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε σηψαιμία. Επίσης, η μετέπειτα παρακολούθηση που συνέστησε ο γιατρός είναι πολύ σημαντική και δεν πρέπει να παραλείπεται, ακόμα και αν τα συμπτώματα υποχωρήσουν, καθώς δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις μικρών, ασυμπτωματικών λίθων που με τον καιρό αυξήθηκαν σε μέγεθος και οδήγησαν ακόμα και σε νεφρική ανεπάρκεια. Τέλος, η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο, τόσο στην αντιμετώπιση, όσο και στην πρόληψη. Πρέπει να περιορίζεται η υπερβολική κατανάλωση κρέατος, αλατιού και ορισμένων τροφών πλουσίων σε οξαλικά (όπως πχ το σπανάκι ή τα χόρτα), αλλά και η υπερβολική κατανάλωση βιταμίνης C, είτε μέσω εσπεριδοειδών, είτε μέσω πολυβιταμινούχων σκευασμάτων. Αντίθετα πρέπει να αυξάνεται η κατανάλωση φυτικών ινών. Η διατροφή σε κάθε περίπτωση προσαρμόζεται στην πιθανολογούμενη σύσταση του λίθου (ασβεστούχος ή ουρικού οξέως) κάτι που συμπεραίνεται έμμεσα από τον απεικονιστικό έλεγχο.